Morele stress zet zorgverleners onder druk en speelt vaak een rol om hun beroep te verlaten. Artsen (n.p.) Marleen Kraaij-Dirkzwager en Paul Brand besteedden daaraan onlangs aandacht in dit artikel voor het Tijdschrift voor Begeleidingskunde. Zij namen mijn illustratie over de samenhang tussen zin, ervaringen, handelingen, keuzes, beelden, en morele voedingsbodem over uit het Basisboek Zorgethiek (zie onder). De figuur helpt in mijn gesprekken over goede zorg met alle betrokkenen in de zorg.
Vanuit mijn werk als trainer / adviseur zorgethiek publiceerde ik in 2008 het ‘Basisboek Zorgethiek’, een boek voor zorgmedewerkers in de verpleegkunde, social work, geestelijke verzorging, paramedische en ook medische beroepen. Het boek werd een groot succes, maar was na 10 herdrukken toe aan een grote revisie. Het herziene ‘Basisboek Zorgethiek’ uit 2022 bevat de nieuwe inzichten uit zorgethiek kreeg ook een speciale ‘brief aan de lezer’ van Joan C. Tronto. Het boek sluit aan bij de eigen zorgbiografie van zorgverleners en hun eigen morele voedingsbodem voor de zorg. Daarnaast bevat het ook theoretische inzichten in wat zorgen nu eigenlijk is, hoe het in de praktijk wordt vormgegeven en welk beleid daaraan ondersteunend is. Het bevat veel verwerkingsopdrachten en oefeningen om alleen of samen met collega’s te doen, en een hoofdstuk over vormgeving van ethiek op organisatieniveau.
De publicatie van het herziene ‘Basisboek Zorgethiek’ was voor Trouw aanleiding voor een uitgebreid interview over deze ‘bestseller’. Je vindt de tekst hier.
Op de website http://www.zorgethiek.nu legde ik uit wat de aanleidingen waren om het boek te herzien. Je vindt de tekst hier.
Voor het Radio 1 programma ‘Spraakmakers’ werd ik in juli 2022 geïnterviewd over de abortusdiscussie. Aanleiding was het terugdraaien van het landelijke recht op abortus door het Amerikaanse hooggerechtshof. Luister hier terug.
Sander en Xanne van WomenInc maken podcasts over zorg en werk. Zij interviewden mij over zelfopoffering en zorg vanuit zorgethiek gezien. Lees hier de hoogtepunten uit de aflevering. Luister hier terug.
Van 2020-2024 bezette ik de bijzondere leerstoel ‘Dialogical Self Theory’ aan de Radboud Universiteit Nijmegen. In mijn oratie ontwikkelde ik mijn ideeën over het ‘dialogische zelf’ voor de lichamelijke ervaring van zwangerschap, de zelfontwikkeling tijdens het zorgen voor afhankelijke kinderen, en het nadenken over het ‘voortbrengen van nieuw leven’ (‘baarzaam’ zijn). Zie mijn oratie hieronder.
Vanuit mijn academische werk heb ik een uitgebreid internationaal netwerk. Samen met Maurice Hamington en Maureen Sander-Staudt redigeerde ik dit boek met bijdragen over zorgethiek, religie en spiritualiteit. Enerzijds vormen religies en spirituele tradities voor velen een voedingsbodem om te zorgen, anderzijds zijn zij ook beperkend en zelfs schadelijk gebleken voor zorg, bijvoorbeeld in praktijken van overheersing en misbruik. De bijdragen in dit boek komen uit vele delen van de wereld en dragen bij aan een gevarieerde visie op samenhang en tegenspraak tussen zorg en religie/ spiritualiteit.
Mijn proefschrift dat ik in 2014 verdedigde gaat over ‘zelfopoffering’ in de zorg. Dit is een centraal thema in mijn werk gebleven. Vanuit zorgethiek, theologie, feministische en politieke theorie, fenomenologie en hermeneutiek beschouw ik de vraag of zelfopoffering niet een vanzelfsprekend, alledaags en zelfs onmisbaar element is van zorggeven. Ik behandel o.a. werken van Nel Noddings, Joan Tronto, Annelies van Heijst, Axel Honneth, Jean-Luc Marion, en vooral Paul Ricoeur in mijn zoektocht naar een antwoord. Ik kom uit bij een reconceptualisering van het zelf, de relatie, macht, en zingeving, als bouwstenen voor zorgethisch nadenken over zelfopoffering.
Mijn werk als zorgethicus begon met het winnen van een prijs: de Fokkelien van Dijk-Hemmes-scriptieprijs van de (toenmalige) Katholieke Universiteit Brabant in Tilburg. Daardoor werd mijn doctoraalscriptie uitgegeven als boek bij de Tilburg University Press in 1996. Berichtjes in media leidden ertoe dat ik werd uitgenodigd voor lezingen, wat ik sindsdien met veel plezier ben blijven doen.
De scriptie werd begeleid door Annelies van Heijst en behandelt de vraag naar autonomie (zelfbepaling) en heteronomie (bepaling door anderen) binnen zorgrelaties. Ik behandel werken van Noddings die zelfbepaling voorop stelt, Tronto die ‘interdependentie’ centraal stelt, en Levinas die verantwoordelijkheid opvat als antwoord’ op de roep van de ander. Voor vele ethici vormde dit boek een eerste kennismaking met zorgethiek.
Inge van Nistelrooij 